Mazurkiewicz Władysław, pseud. towarzysz Alojzy (1871–1933), lekarz, profesor farmakognozji i botaniki lekarskiej Uniw. Warsz. Syn Jana i Alojzy Ramuld-Wiszniewskiej, ur. 23 IX w Kamieniu w pow. owruckim na Wołyniu, w patriotycznej rodzinie ziemiańskiej. Uczęszczał do gimnazjum klasycznego w Mozyrzu nad Prypecią, później w Petersburgu, gdzie uzyskał maturę. Jako uczeń uczestniczył w pracy konspiracyjnej zorganizowanego w Petersburgu przez Polaków «Koła Oświaty Ludowej». Studiował nauki przyrodnicze na wydziale matematyczno-przyrodniczym uniwersytetu w Petersburgu; nie ukończywszy ich wstąpił tamże do Akademii Wojskowo-Lekarskiej. Brał udział w strajku studenckim w r. 1892 po pierwszym roku studiów. Był członkiem «Koła» studenckiego – organizacji politycznej i samokształceniowej oraz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), m. in. zajmował się przewożeniem nielegalnej literatury przez tzw. «Odesę» (tj. z Finlandii do Rosji), uruchomioną wiosną 1900. Po ukończeniu studiów w r. 1900 przygotowywał się do wyjazdu do Łodzi, gdzie zamierzał pracować jako lekarz i działacz socjalistyczny w środowisku robotniczym.

Jednakże w r. 1901, na propozycję partii przekazaną mu przez A. Sulkiewicza, M. postarał się (dzięki rozległym stosunkom swego ojca w Petersburgu) o posadę ordynatora w szpitalu dla umysłowo chorych Mikołaja Cudotwórcy, aby umożliwić ucieczkę aresztowanemu J. Piłsudskiemu, przebywającemu tam od marca t. r. na obserwacji. W czasie dyżuru lekarskiego w dn. 1 (14) V M. wyprowadził J. Piłsudskiego ze szpitala. Sam, po kilkunastu dniach ukrywania się pod Petersburgiem, schronił się w Galicji, następnie udał się na studia w Wiedniu i Pradze. Wspomnienia swoje związane ze sprawą ucieczki Piłsudskiego ogłosił M. w zbiorowej broszurze Uwolnienie Piłsudskiego („Biblioteka Pamiętników: Z niedawnej przeszłości”, W. 1924). W r. 1903 redagował „Gazetę Robotniczą” w Katowicach. Podczas rewolucji 1905 r. utrzymywał stały kontakt z władzami PPS w Królestwie Kongresowym, przewoził «bibułę» przez granicę, był wyznaczony na komendanta okręgu łomżyńskiego na wypadek powstania. W r. 1905 przeniósł się do Lwowa, gdzie został asystentem Zakładu Farmakologii i Farmakognozji u prof. L. Popielskiego. Nie przerywając działalności w PPS prowadził prace nad fizjologią trzustki i gruczołów ślinowych, ogłaszając liczne publikacje, m. in. Części stałe i teoria wydzielania soku trzustkowego („Rocz. Lek.” 1906), w której przeciwstawił się szkole Pawłowa dowodząc, że zawartość części stałych soku trzustkowego zależy jedynie od szybkości wydzielania się soku, a nie od rodzaju bodźca, oraz rozwijał ogród botaniczny roślin leczniczych. W r. 1907 wyjechał do Berna szwajcarskiego na specjalizację u farmakognosty A. Tschircha. W r. 1909 doktoryzował się, a następnie habilitował we Lwowie w r. 1912 z pracy Typy anatomiczne kory cynamonowca („Rozpr. AU Wydz. Mat.-Przyr.”, Kr. 1910), w której zaprzeczył poglądom Tschircha na temat czynności błony komórkowej. Uzyskawszy stypendium Akademii Umiejętności, wyjechał do Zurychu do K. Hartwicha, specjalisty z zakresu używek.

W r. 1914 M. został profesorem nadzwycz. farmakognozji Uniw. Lwow. Zabiegał o reformę studiów farmaceutycznych. W r. 1916 powołany został na wykładowcę farmakognozji na Uniw. Warsz. Zasłużył się jako dydaktyk, naukowiec i organizator studiów medyczno-farmaceutycznych. W l. 1917–19 organizował Wydział Lekarski Uniw. Warsz., był dziekanem Wydziału (1917/18–1918/19), członkiem Najwyższej Rady Zdrowia (od 1917), przewodniczącym Delegacji, potem Państwowej Komisji Farmakopei (do 1933), członkiem Komitetu Kasy im. Mianowskiego (1917–18). W r. 1919 został profesorem zwycz. farmakognozji, a w r. 1922 dodatkowo profesorem botaniki lekarskiej. Od r. 1920 był dyrektorem Oddziału Farmaceutycznego przy Wydziale Lekarskim Uniw. Warsz., którego był współorganizatorem. W czasie wojny polsko-radzieckiej 1920 r. był członkiem Rady Obrony Stolicy, zorganizował czołówki sanitarne i pociąg sanitarny «Komendant». Po usilnych staraniach przyczynił się do reformy studiów farmaceutycznych i doprowadził do utworzenia w r. 1926 pierwszego w Polsce samodzielnego Wydziału Farmaceutycznego, którego został pierwszym dziekanem. Pracownia M-a była głównym ośrodkiem studiów w zakresie nauk farmaceutycznych. Prowadził badania nad ustalaniem słownictwa anatomiczno-botanicznego, tworzył nowe oryginalne terminy, badał chemizm komórki roślinnej, elajoplasty, zjawisko mikrofotografii w ciemności, pracował nad farmakopeą. Ogłosił kilkanaście prac w polskich i obcych czasopismach. W r. 1930 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, a w r. 1931 Krzyżem Niepodległości. Zmarł nagle 6 VIII 1933 w Warszawie, pochowany został 9 VIII na Powązkach. Nie był żonaty.

Chmielińska M., Polska bibliografia zielarstwa…, W. 1954 (spis prac); Enc. XX w.; Ilustr. Enc. Trzaski; Podręczny Słownik Biologów Polskich, w druku (Roeske W., W. Mazurkiewicz); – Becker H., Śp. profesor dr W. Mazurkiewicz, „Lekarz. Wojsk.” R. 13: 1933 nr 4 s. 153–7 (portret, spis prac); Borkowski B., 25-lecie śmierci prof. dr W. M-a, „Biul. Inst. Roślin Leczniczych” R. 4: 1958 nr 3 s. 269–70; Czubalski F., Śp. W. Mazurkiewicz, „Pol. Gaz. Lek.” R. 13: 1934 nr 19 s. 366–7; Fink-Finowicki Cz., Zarys historii i propedeutyki farmacji, W. 1959; Kuźnicka B., Ewolucja nauczania farmacji w Polsce…, Wr. 1968; Manteuffel T., Uniwersytet Warszawski w latach 1915/16–1934/5. Kronika, W. 1936 s. 146 i n.; Pobóg-Malinowski W., Józef Piłsudski, W. 1935 I–II; Rembieliński R., Historia farmacji, W. 1963; Rudzki S., Lekarze-społecznicy w rewolucji 1905 r., „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1937 s. 17, 18, 24, 25; – Koszutski S., Walka młodzieży polskiej o wielkie ideały, W. 1928 s. 58; – „Arch. Hist. Med.” T. 27: 1964 s. 223; „Farmacja Polska” T. 29: 1973 nr 8 s. 707–10 (podob.), 711–7; „Kron. Farmaceut.” R. 32: 1933 nr 16 s. 233, nr 17/18 s. 269–73 (portret), R. 33: 1934 nr 4 s. 43–51 (portret); „Lekarz Pol.” R. 10: 1934 nr 2 s. 26–32 (portret); „Monitor Pol.” 1930 nr 260 s. 3, 1931 nr 64 s. 1; „Niepodległość” T. 9: 1934, T. 12: 1935; „Nowiny Społ.-Lek.” R. 7: 1933 nr 15/16 s. 200; „Pol. Gaz. Lek.” R. 12: 1933 nr 35 s. 692; „Warsz. Czas. Lek.” R. 10: 1933 nr 35–6 s. 768; „Wiad. Farmaceut.” R. 60: 1933 nr 4 s. 52–3, nr 33 s. 425–6 (portret), 436, nr 34 s. 444–6, nr 38 s. 557; – Centr. Arch. Wojsk.: akta personalne M-a; – Informacje H. Bukowieckiego.

Teresa Ostrowska